Hoogleraar TU Delft: veel aandacht voor ethische aspecten zelfrijdende auto

Bij de ontwikkeling van zelfrijdende auto’s speelt ethiek een belangrijke rol. Maar maatschappelijke waarden kunnen veranderen. Hoe ga je daar mee om als je technologie ontwerpt? Hoogleraar Ibo van de Poel van de TU Delft gaat daar met zijn team een filosofische theorie voor ontwikkelen.

Van de Poel is binnen de TU Delft hoogleraar ethiek en techniek. Ook is hij afdelingsvoorzitter Waarden, Technologie en Innovatie. Het nieuwe onderzoek zal voortborduren op de bestaande benadering van ‘Value Sensitive Design’. Deze methode schrijft voor dat bij het ontwerpen van nieuwe technologieën wordt nagedacht over waarden die belangrijk zijn voor die technologie, en vervolgens over wat dat betekent voor het ontwerp. Voorbeelden van zulke waarden zijn duurzaamheid en veiligheid.

Waarden kunnen veranderen

Bij zelfrijdend vervoer is de verantwoordelijkheid van de betrokken partijen een goed voorbeeld van zo’n waarde. Het punt is alleen dat de bestaande theorie ervan uitgaat dat die waarden niet veranderen. Je integreert die waarden in de technologie en dat moet volstaan. “Maar soms veranderen waarden wel degelijk”, legt Ibo van de Poel uit. “Tegen energie en duurzaamheid kijken we nu heel anders aan dan dertig jaar geleden, toen veel van de huidige energiesystemen ontwikkeld werden.”

Het idee dat waarden kunnen veranderen, levert dus behoefte aan een nieuwe theorie op?

“De vraag dringt zich op: kun je technologieën zo ontwerpen dat je op een later moment alsnog rekening kunt houden met waarden die aanvankelijk minder belangrijk waren? Bijvoorbeeld door een ontwerp flexibeler te maken, of door meer ruimte voor de rol van de gebruiker in te bouwen. Het doel van het onderzoek is om een filosofische theorie te ontwikkelen die daarbij helpt. Wij willen zulke veranderingen beter leren begrijpen, maar ook onderzoeken hoe er nu al mee wordt omgegaan bij technologische ontwerpen.”

Er wordt vijf jaar uitgetrokken voor het ontwikkelen van de theorie. Hoe zou deze over vijf jaar kunnen worden toegepast bij de ontwikkeling van zelfrijdende auto’s?

“Er kan een spanningsveld ontstaan tussen op korte termijn waarden realiseren en op lange termijn ruimte voor andere of veranderende waarden inbouwen. Bij het ontwikkelen van een zelfrijdende auto kan de gebruikers van de technologie meer vrijheid laten een strategie zijn. Tegelijk kan die grotere vrijheid op korte termijn misschien ten koste gaan van de veiligheid. Een andere mogelijke strategie is kiezen voor een modulair systeem, zodat je onderdelen kunt vervangen en zo op veranderende waarden inspelen. Het idee is dat onze theorie in de toekomst kan helpen bij het maken van zulke afwegingen.”

Hoe komt zo’n theorie eigenlijk tot stand?

“Het gaat om een filosofische theorie, dus er komt het nodige denkwerk en literatuuronderzoek naar bestaande theorieën bij kijken. Een ander deel is bestuderen welke ontwikkelingen er gaande zijn en die beter leren begrijpen. Vervolgens proberen we al die zaken met elkaar in verband te brengen. We hebben een onderzoeksbeurs gekregen van de European Research Council. Hiermee kunnen naast mijzelf vanaf september vijf onderzoekers aan de slag met het ontwikkelen van de nieuwe theorie.”

Zelfrijdend vervoer gaat vaak over techniek, maar het kent ook een belangrijke ethische component. Is daar in uw beleving voldoende oog voor?

“Vergeleken met veel andere technieken uit het verleden is er veel aandacht voor de ethische aspecten van zelfrijdende auto’s. In Duitsland is bijvoorbeeld een ethische gedragscode opgesteld over wie verantwoordelijk is bij ongevallen. Maar er is ook aandacht voor andere ethische kwesties. Binnen de TU houdt een collega zich onder meer met de ethische aspecten van zelfrijdend vervoer bezig die een advies heeft geschreven voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. En zo zijn er meer voorbeelden te noemen. Hoe de autofabrikanten er in staan, kan ik minder goed beoordelen. Maar er is in algemene zin vrij veel discussie over de ethische kant van dit verhaal, dat wordt in mijn ervaring redelijk serieus genomen.”