Hoe dichtbij is een zelfrijdende bus in het OV?

Welke stappen moeten er nog worden gezet in Nederland voordat een zelfrijdende bus, zoals de Mercedes-Benz Future Bus, ingezet kan worden in het Nederlandse openbaar vervoer? Nu deze zelfrijdende stadsbus van 12 meter lang maandag over de openbare weg in Nederland heeft gereden, lijkt de eerste hindernis richting zelfrijdend openbaar vervoer genomen. Daimler Buses/Mercedes-Benz zelf stelde maandag dat de bus pas in het volgende decennium in serieproductie wordt genomen, maar technisch gesproken is het wel mogelijk.

Natuurlijk zijn er al enkele testen in Nederland met zelfrijdende voertuigen. In Wageningen rijden de zogenaamde WEpods al en enkele maanden terug werd bekend dat deze voertuigen ook in Appelscha gaan rijden. Hierbij gaat het echter vaak om verbindingen waar het niet meer rendabel is om traditioneel vervoer in stand te houden en het gaat hier vaak om busjes voor ongeveer 6 tot 8 personen. Is er binnen korte tijd ook ruimte voor deze grote stadsbus in het Nederlandse OV?

Infrastructuur

Het grootste probleem met de snelle invoering van zelfrijdende bussen is de ontwikkeling van infrastructuur waarop deze bussen optimaal kunnen worden ingezet. Mercedes erkent zelf dat deze Future Bus vooral geschikt is op afgesloten rijbanen voor bussen, vanwege de ontwikkeling van de slimme infrastructuur en de complexiteit van zelfrijdend vervoer in het drukke verkeer. Ook op andere lijnen kan deze bus worden ingezet, maar het wordt dan steeds moeilijker en de implementatie zal langer duren.

De kansen zijn bovendien dat de bus dan zonder menselijk ingrijpen blijft stilstaan. Tijdens de pilot tussen Haarlem en Schiphol was er een verkeerslicht dat niet langer werkte. Hierop kon de bus niet reageren. “De bus weet wat hij moet doen bij rood, oranje en groen licht”, aldus projectmanager bij Mercedes-Benz, Peter Schumacher. “Maar geen signaal; daar kan hij niets mee. Als de chauffeur hier niet had ingegrepen, had de bus uren stilgestaan.” Een dergelijk probleem zou ook in de stad kunnen plaatsvinden als het heel druk is.

Menselijk gedrag

Bovendien leken veel passagiers die tijdens de testrit van de Future Bus mee mochten rijden, het gebrek aan oogcontact tussen de chauffeur en de andere weggebruikers als een mogelijk probleem te zien. Een chauffeur kan contact leggen met een overstekende voetganger, fietser of zelfs automobilist. Op basis daarvan kan hij het oordeel vellen of hij wel of niet vertrekt of remt. Slimme infrastructuur kan dit vermogen momenteel nog niet vervangen.

Een situatie waarin dit speelt, is bij de Nederlandse bushaltes. De bus kan nu nog niet zien of een reiziger werkelijk wil instappen. Vooral op drukke bushaltes waar meerdere lijnen halteren, kan dit ervoor zorgen dat een zelfrijdende bus voor niets stopt. Ook hier is techniek echter de oplossing, zo meent Schumacher. Hij ziet wel wat in de ontwikkeling van een app, waarmee reizigers kunnen aangeven dat ze willen in- of juist uitstappen. “In vergelijking met wat we hier hebben gepresteerd, is dat een vrij gemakkelijke ontwikkeling.”

Kosten

Een zelfrijdende bus is goedkoper, wordt vaak gezegd. De aanschafprijs van deze Mercedes-Benz Future Bus is nog onbekend, maar wel werd verteld dat de total cost of ownership – dus de kosten van aanschaf, maar ook het gebruik van de kosten en de gemaakte kosten tijdens de levensduur van de bus – volgens Daimler zeer redelijk is in vergelijking met andere bussen.

De reden daarvoor is volgens de fabrikant dat er waarschijnlijk beduidend minder sprake is van ziekteverzuim bij chauffeurs, omdat het werk minder zwaar wordt. Bovendien worden veel kosten veroorzaakt door de manier van rijden van chauffeurs. Een zelfrijdende bus zorgt voor lagere energiekosten en veroorzaakt minder behoefte aan onderhoud. Echter, van besparing op personeelskosten is in deze bussen nog geen sprake, aangezien er altijd een volledig opgeleide buschauffeur moet meerijden.

Veiligheid

Mercedes-Benz/Daimler is er bij de ontwikkeling van deze bus bewust mee bezig geweest om de veiligheid en het gemak voor zowel de chauffeur als de passagier te vergroten. Het is in deze bussen dus moeilijk om de chauffeur lastig te vallen of te overvallen, want de deuren zitten in het midden. Daardoor moet een eventuele overvaller de halve bus doorlopen, zijn slag slaan en vervolgens weer opnieuw de halve bus door om weer naar de uitgang te gaan. Echter, doordat de deuren in het midden zitten, is er geen mogelijkheid om de kaartjes te controleren.

Bij de deur van deze Future Bus zit een elektronisch ticketsysteem, zodat de conventionele verkoop en controle van vervoersbewijzen onnodig wordt. Maar dit kan ook zwartrijden in de hand werken. “In Nederland zijn we nog erg gericht op ticketing in de bus, maar het zou ideaal zijn wanneer de reiziger al op de halte zijn kaartje zou moeten kopen”, aldus Mercedes-Benz woordvoerder Huub Dubbelman.

Chauffeurs

Vooral buschauffeurs en vakbonden zijn momenteel niet echt te spreken over de komst van zelfrijdende voertuigen. De angst om vervangen te worden, lijkt reëel. Als bussen echt volledig kunnen rijden zonder chauffeur, verdwijnt daarmee de noodzaak voor dit beroep. Hier is de komende tijd in deze bus in ieder geval nog zeker geen sprake van, zo verwacht Daimler. Hoewel in de kleine busjes – zoals de WEPod – geen chauffeur hoeft mee te rijden, is daar bij deze grote bus nog lang geen sprake van.

Bovendien kan een huidige buschauffeur op een zelfrijdende bus niet vervangen worden door elke andere willekeurige persoon. Er blijft voor de ondersteuning van deze bus een volledig rijbewijs nodig, want een chauffeur moet op elk moment kunnen ingrijpen. Waarschijnlijk blijft hij ook in zelfrijdende bussen eindverantwoordelijk voor een eventueel ongeluk.

Omslag voor reizigers

Het grootste probleem blijft echter de bereidheid van reizigers om in een zelfrijdende bus te stappen. Hoewel de aanwezigheid van een chauffeur daarvoor wel enigszins zal helpen, zijn er veel reizigers die momenteel liever niet in een zelfrijdend voertuig stappen; niet alleen in een zelfrijdende bus, maar ook niet in een zelfrijdende tram of metro. Hoewel het in principe veiliger is – bussen zijn nooit afgeleid of moe – blijkt het voor reizigers momenteel nog een te grote stap. Dit is echter een probleem dat hoogstwaarschijnlijk wordt opgelost naarmate zelfrijdende voertuigen meer de norm worden.

Inge Jacobs

Lees ook: Daimler Buses voert succesvolle proef uit met autonoom rijdende stadsbus