‘Overheid moet regie nemen bij innovaties als zelfrijdende auto’

Innovaties zoals de zelfrijdende auto’s kunnen belangrijke publieke waarden als toegankelijkheid, privacy en democratie onder druk zetten. Dat signaleert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een recent rapport. De overheid moet daarom nu de regie nemen om zulke innovaties te beïnvloeden, bepleiten de onderzoekers.

In het rapport ‘Mobiliteit en elektriciteit in het digitale tijdperk, publieke waarden onder spanning’ kijken de onderzoekers naar digitale innovaties in mobiliteit in de breedste zin van het woord. Dus van handige apps tot slimme navigatiesoftware en van intelligente verkeersmonitorsystemen tot elektrische auto’s. Ze zien veel goede kanten, maar zien ook keerzijdes.

Nog meer auto’s

Wat die elektrische auto betreft: onze wegen staan er straks misschien vol mee, merken de onderzoekers op. Maar willen we dat wel, vragen ze zich af. Elektrische auto’s zijn namelijk makkelijker te bedienen dan de auto’s die nu rondrijden. Mensen die nu nog niet achter het stuur mogen of kunnen kruipen – door leeftijd of door bepaalde beperkingen – kunnen dat straks dus wel. De onderzoekers denken ook dat er meer lege auto’s zullen rondrijden – auto’s die bijvoorbeeld op weg zijn naar een ver weg gelegen parkeerplek of naar een nieuwe passagier.

Dat de auto’s makkelijker te bedienen zijn en veiliger rijden, kan verschillende gevolgen hebben. Mensen zouden bijvoorbeeld minder vaak gaan lopen of fietsen. Of ze zouden meer en vaker alcohol kunnen gebruiken – ‘Nog moeten rijden’ is immers geen argument meer. De onderzoekers vragen zich af of je dat moet willen.

Mogelijk moet ook de infrastructuur in dorpen en steden worden aangepast, stellen ze verder. Misschien moet een deel van de weg straks speciaal gereserveerd worden voor zelfrijdende auto’s – maar dat kan ten koste gaan van andere ruimte. Het zou volgens hen ook kunnen dat het aantal oversteekplaatsen moet verminderen – en in dat geval delft de fietser of voetganger het onderspit.

Er zijn daarnaast nog veel morele en juridische dilemma’s, zien de onderzoekers. Wie is bijvoorbeeld aansprakelijk wanneer een zelfrijdende auto in een ongeluk verzeild raakt, de inzittende of de softwareontwikkelaar? Over dit soort vragen is nog te weinig nagedacht.

Uitgesloten worden

Ze signaleren verder nog wat bredere, maar niet onbelangrijke ontwikkelingen. Groepen zoals ouderen of laag opgeleiden zouden volgens hen zomaar eens uitgesloten kunnen worden van bepaalde dienstverlening, bijvoorbeeld omdat ze de financiële draagkracht of kennis niet hebben. Daarnaast signaleren ze dat persoonlijke data ook nog steeds ongemerkt wordt verzameld en gedeeld. En digitale innovaties maken systemen bovendien minder navolgbaar voor burgers, toezichthouders en bestuurders, merken ze. Dat bemoeilijkt dus, concluderen ze, de democratische controle.

De overheid moet zich dus actief bemoeien met deze ontwikkelingen. En ze geven meteen wat suggesties. Bijvoorbeeld dat de overheid meer maatschappelijke discussie moet aanwakkeren over publieke waarden die in de knel komen. De overheid zou daarnaast meer aandacht moeten geven aan nieuwe experimenten – want zo kunnen ze eventueel bijgestuurd worden. De overheid zou volgens de onderzoekers ook het toezicht op nieuwe innovaties en systemen moeten bevorderen, bijvoorbeeld met speciale toezichthouders. En tenslotte zou de overheid in hun opinie haar technische kennis moeten opkrikken.

Het rapport is hier te lezen: http://www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/pbl-2017-mobiliteit-en-elektriciteit-in-het-digitale-tijdperk-1874.pdf